Mgr Anna Weber
terapeuta zajęciowy,
artysta plastyk-projektant,
wystawiennik
Każdy śpiewać może?! Ale czy potrafi? To pytanie można zastosować także do plastyki, szeroko pojmowanego artyzmu wyrażającego się w malarstwie, sztukach projektowych, rzeźbie etc.
Ja nie miałam szczęścia, by nauczyciel w szkole podstawowej zauważył i wcześnie szlifował mój talent. Plastykę prowadziła polonistka, lub ” pan od matematyki”. Gdy dziecko było precyzyjne, dokładnie kolorowało w jednym kierunku naszkicowany przez siebie rysunek, (nie było wówczas kolorowanek tak dostępnych jak dziś) oznaczało to dla pedagoga zdolności manualne, ba artystyczne, ale czyżby rzeczywiście?
Dobra, sprawna motoryka jest punktem wyjścia do wielu działań twórczych, nie tylko plastycznych.
Jako artysta plastyk, projektant, wystawiennik, absolwentka PLSP i ASP w Warszawie mam świadomość, że sprawność manualna jest tak samo ważna jak dla pianisty, lub baletnicy codzienny, żmudny trening. I tu znowu pojawia się pytanie? Czy plastyka to tylko sprawność manualna, czy to tylko trening tychże umiejętności? Otóż nie- to działanie twórcze tak szeroko obejmujące tyle dziedzin wyrazu artystycznego, że nie sposób o tym opowiedzieć w kilku słowach.
A jakie ma to znaczenie dla dzieci z wadami słuchu lub różnymi dysfunkcjami? I tu zaskoczę wielu czytelników tego artykułu. Ma ogromne. Zacznę po kolei.
Praca mózgu jest ogromnie skomplikowana – to bezapelacyjny fakt. Dokonuje się w nim mnóstwo procesów myślowych na minutę. Ośrodki mowy w mózgu znajdują się obok ośrodków małej motoryki. Uważa się, że stymulacja małej motoryki usprawnia ośrodki mowy. Kolejna sprawa- mała motoryka – obejmuje obie dłonie, więc nie ma nic lepszego jak stymulacja ich obu – czego nie zapewni pisanie i rysowanie.
Dzieci, gdy dorastają poznają świat poprzez zmysły. Podczas zajęć grupowych plastycznych w Fundacji Echo, dostarczane są dzieciom odpowiednie wrażenia zmysłowe poprzez stymulację sensoryczną. Po to, by dzieci zachęcić do twórczego, oryginalnego działania, stworzyłam i nadal rozwijam swój własny autorski program nauczania – obcowania ze sztuką, poznajemy świat i wszechświat, kontynenty, ludzi, zwyczaje, przyrodę: faunę i florę. Każde zadanie jest przemyślane i zaaranżowane w scenariuszu, tak, by dzieci mogły z niego wynieść jak najwięcej. Uśmiechnięte buzie to największa dla mnie nagroda. A starsze poznają świat dokładniej, poruszamy we współpracy z psychologiem często trudne społecznie kwestie
i przenosimy je na działania twórcze.
W zeszłym roku młodzież mogła „posmakować” warsztatowo takich zawodów jak: architekt wnętrz, projektant zieleni, projektant odzieży, ilustrator książek. Pracujemy z glina, mamy warsztaty z odlewania z gipsu, witrażu, malarstwa i rysunku z natury.
Dzieci i młodzież poprzez różnorodne działania twórcze na warsztatach plastycznych w Echo, poznają czym jest estetyka i uwrażliwiają się na nią, uczą się zasad klasycznej kompozycji, tworzą swój własny styl. Najważniejszym czynnikiem, który buduje dziecięce poczucie wartości jest radość tworzenia, ekspresji twórczej wyrażanej w przeróżnych działaniach. Zwrotna informacja o ich zdolnościach buduje ich dobre widzenie siebie, dobrą samoocenę jako zdolnych i twórczych na tle dzieci i młodzieży słyszącej.
I tu chciałabym dodać ważną myśl powtarzana przez badaczy procesów rozwojowych. Poprzez szeroko pojęte działania artystyczne kształtuje się kreatywne myślenie i wyobraźnia. Kontakt ze sztuką sprawia również, że lepiej kojarzymy, szybciej zapamiętujemy i czujemy się szczęśliwsi. Sukces w szkole, a później w pracy zawodowej, w dużej mierze nie zależy tylko od umiejętności logicznego myślenia, ponieważ ono opiera się na analizie sprawdzonych zjawisk, ale także od zdolności twórczych- donoszą amerykańskie badania. Umiejętność, potrzeba tworzenia i odbioru sztuki leży w naturze człowieka. Jesteśmy jedynymi ssakami, których mózg ma obszary odpowiedzialne za myślenie abstrakcyjne, religijność, a także zdolność do podejmowania
i tworzenia sztuki. „Między innymi dlatego, że potrafimy tworzyć i odbierać sztukę”- mówi neurolog prof. Jerzy Vetulani.
Powstawanie sztuki zawdzięczamy naszej jedynie ludzkiej potrzebie piękna- donoszą japońskie i brytyjskie badania naukowe. Inne obszary mózgu aktywują się, gdy mamy do czynienia z pięknymi obrazami, a inne z brzydkimi. Dalsze badania wykazały, że różne rodzaje sztuki, takie jak poezja, muzyka, malarstwo, aktywują różne obszary mózgu.
Sztuka wymaga kreatywnego myślenia, zapobiega starzeniu się mózgu, który po 30 roku życia osiąga maksymalny pułap naszych możliwości i z każdym rokiem spada wydajność organizmu, która po 80 roku życia jest gorsza nawet o 60 procent. Obcowanie ze sztuką to trening uwagi poznawczej, ale również doskonały sposób na rozładowanie napięcia czy stresu.
Kreatywność należy ćwiczyć od najmłodszych lat. „Uczenie dzieci malowania, tańca, gry na instrumentach, występowanie na scenie jest najlepszą i najmądrzejszą inwestycją ze strony rodziców”.- podkreśla prof. Vetulani. „Sztuka angażuje układ limbiczny, który nie tylko jest odpowiedzialny za proces zapamiętywania i motywacji, ale również bierze udział w regulacji zachowań, stanów emocjonalnych, takich jak zadowolenie, przyjemność czy strach” wyjaśnia psychiatra prof. Marek Jarema.
Jakie korzyści wynoszą dzieci z wadą słuchu z warsztatów, zajęć plastycznych w Fundacji Echo?
Psycholog prof. Tadeusz Gałkowski, podkreślał w swych pracach niedocenione znaczenie rozwijania twórczości plastycznej w oddziaływaniach terapeutycznych. Podkreślał rolę tej formy pracy z dzieckiem z wadą słuchu wzbogacającą proces komunikacji, funkcji intelektualnych, dostarczających informacji o emocjonalnych potrzebach dziecka i wpływających na kształtującą się samoocenę.
Z moich 16 letnich doświadczeń w pracy z dziećmi i młodzieżą z wadą słuchu, obserwacji drogi rozwoju zdolności manualnych i artystycznych mogę powtórzyć za badaczami tego zjawiska, że człowiek emocjonalnie angażuje się w sztukę, która jest nośnikiem przeżyć poznawczych. Wartości estetyczne są jej najwyższą wartością. Tworzenie sztuki jest kreacją własnego widzenia świata, a to oddziaływuje na emocje i motywację młodego artysty. Własna twórczość daje zaś możliwość komunikacji z otaczającym światem. Dzięki niej nawiązują się relacje międzyludzkie. Jednostka tworząca swój własny i niepowtarzalny przekaz artystyczny jednocześnie realizując własną potrzebę samorealizacji, kształtuje swoją własną pozytywną samoocenę i akceptację samego siebie. Rodzi się wiara we własne możliwości, motywacja do dalszej pracy. Uwalniana jest ciekawość poznawcza, następuje proces uwrażliwiania na problemy innych ludzi. Poprzez sztukę wyrażane są własne emocje i myśli. Sztuka jest dla niedosłyszącego dziecka, nastolatka, nośnikiem komunikacji, która kanalizuje jego napięcia emocjonalne, kształtuje jego osobowość, kształtuje wysokie poczucie własnej wartości, a także perspektywę późniejszej drogi zawodowej.
Zajęcia warsztatowe plastyczne w Fundacji Echo pomagają dziecku z wadą słuchu na pełniejszą integrację, pozwalają poprzez stosowanie technik niewerbalnych wyrazić pełnię życia wewnętrznego dziecka. Rysunek i techniki plastyczne posiadają wartość oczyszczającą, oswobadzającą, zmniejszają napięcie, pobudzenie psychoruchowe, a także uwalniają od przeżywanych lęków i niepokojów. Obcowanie ze sztuką, tworzenie jej zaspakaja istotną dla rozwoju potrzebę aktywności poznawczej i ciekawości świata.
Tematy zajęć plastycznych realizowanych podczas zajęć pozwalają dzieciom na bezpieczne wyrażanie siebie, na przedstawienie pozytywnych, neutralnych i negatywnych emocji w formie plastycznych prac. Dzieci mogą przedstawić siebie, nie posiadając dostatecznych możliwości językowych, mogą ukazać swoje widzenie świata, swoje marzenia, plany, oczekiwania, lęki, obawy. Bez narażania się na ocenę uczą się rozpoznawać swoje emocje, uczucia innych dzieci, mogą się z nimi identyfikować, utożsamiać. Co równie cenne – nie czują się samotne
w przeżywaniu i doświadczaniu, nabywają wiedzy i umiejętności rozumienia kontaktów interpersonalnych, a także umiejętności wspólnej pracy i koncepcyjnego myślenia.
Z młodszymi dziećmi z wadą słuchu poprzez zabawę środkami plastycznymi, a także różnorodne ćwiczenia podnoszące sprawność manualną dziecka niezbędną w procesie nauki przedszkolnej i szkolnej, rozwijam wyobraźnię twórczą i przestrzenną, co przekłada się na wzrost swobodnego operowania środkami plastycznymi i wzrost poczucia własnej wartości.
Podczas zajęć w starszych grupach celem staje się także podniesienie poziomu zaangażowania i poczucia odpowiedzialności za siebie i innych uczestników.
Podsumowując. Poprzez sztukę, zajęcia plastyczne, odpowiednio zaaranżowane warunki do bezpośredniego wyrażania siebie, własnych potrzeb, widzenia świata przy użyciu określonych środków wyrazu artystycznego – dzieci otrzymują możliwość wypowiedzenia się, zaprezentowania, a po zajęciach dostają namacalny, realny produkt własnej, oryginalnej
i niepowtarzalnej pracy twórczej. I tak twórcze zajęcie plastyczne mają wpływ na kształtowanie się i rozwijanie zintegrowanego obrazu siebie, dobrą samoocenę i odwagę do dalszego poznawania świata i aktywnego w nim uczestnictwa.
